Apache beantwoordt volledig aan de eisen van de Arkprijs. Het onderzoeksjournalistiek project draagt bij tot de Nederlandstalige cultuur in de brede zin van het woord en Apache verzet zich als innovatief, puur digitaal en progressief initiatief tegen de gevestigde, behoudsgezinde krachten die de cultuurpolitiek fnuiken.
De jury voegde er nog een derde argument aan toe: het Arkcomité "verzet zich nadrukkelijk tegen de intimidatie die de opdracht ondergraaft van de vierde macht: onderbouwde onthullingsjournalistiek en dubbelgecheckte feiten."
De Arkprijs werd traditiegetrouw uitgereikt in Galerie De Zwarte Panter in Antwerpen en dat op de vooravond van Hemelvaartsdag.
Hoofdredacteur Karl van den Broeck heeft tijdens de uitreiking van de Arkprijs onderstaande speech uitgesproken. De toespraak vat goed samen waar Apache voor staat en door welke waarden het team gedreven wordt.
Dankwoord Arkprijs van het Vrije Woord
Geachte leden van het Arkcomité,
Beste collega's en vrienden,
Geachte aanwezigen,
Het is met enige pudeur dat ik hier vanavond het woord neem. Ik sta hier niet alleen in eigen naam, ik vertegenwoordig een hele ploeg. Die is nog net klein genoeg om samen met mij op dit podium te staan, maar een toespraak houden met tien mensen is niet zo bevorderlijk voor de goede gang van zaken op deze heuglijke avond.
Ik sta hier dus als hoofdredacteur van Apache. Noblesse oblige, zo u wilt. Maar ik kan de gevoelens niet wegtoveren die mij op dit moment persoonlijk beroeren.
Uiteraard – Vlaanderen is klein – ken ik vele leden van het Arkcomité persoonlijk. Met sommigen heb ik nog samengewerkt. Met anderen heb ik nog ruzie gemaakt. Met velen heb ik pinten gedronken. Bij enkelen heb ik zelfs ooit op de schoot gezeten.
En het feit dat Apache, precies dertig jaar na De Morgen, deze prijs wint is voor mij persoonlijk wel heel speciaal. Mijn vader was in 1986-'87 een van de drijvende krachten achter de actie '1.000 x 100.000' die het toenmalige 'progressief dagblad' van de ondergang redde. Hier te mogen staan, dertig jaar na mijn eerste hoofdredacteur – Paul Goossens – maakt het nog een stuk onwezenlijker.
En dan heb ik het nog niet over de andere illustere schrijvers, denkers, professoren en organisaties die op jullie erelijst staan.
Kortom. Duizendmaal dank.
Ambitie
Voor Apache komt deze Arkprijs op een cruciaal moment in ons bestaan. Zeven jaar geleden is een kleine ploeg koppigaards – en ik maakte daar toen nog geen deel van uit – begonnen aan een groot avontuur. Georges Timmerman, Tom Cochez, Bram Souffreau en toen nog Jeroen de Preter en Tim F. Van der Mensbrugghe richtten in 2009 De Werktitel op. De voorlopige naam is een bewijs van hun ongeduld.
Ze wilden aan onderzoeksjournalistiek doen op het internet. Old school journalistiek met de allernieuwste technieken. En ze wilden dat doen in een betaalmodel. Goede journalistiek is niet gratis.
Wat begon als een experiment is ondertussen uitgegroeid tot een flinke coöperatie met meer dan 1.000 aandeelhouders en meer dan 3.000 leden (abonnees zeg maar). Winst maken we nog niet, maar er zijn toch al maanden dat we het resultaat in groene inkt kunnen schrijven.
Een verse kapitaalronde moet ons in staat stellen om onze ploeg nog te versterken, het aanbod nog te verruimen en voldoende leden aan ons te binden om zelfbedruipend te zijn.
Dat is onze ambitie. Dat is ook onze verwachting.
Bij Apache heb ik iets teruggevonden dat in sneltempo aan het verdwijnen is in de media: een redactionele dynamiek
De vierde macht
Drie jaar geleden vroeg de redactie van De Werktitel, dat ondertussen Apache heet, mij om hoofdredacteur te worden. Ik heb geen moment geaarzeld. Na meer dan twintig jaar in de zogenaamde 'mainstream media' had ik het wel gehad. Als hoofdredacteur van Knack besteedde ik amper tien procent van mijn tijd aan journalistiek. De rest ging op aan discussies over marketing, samenwerking met commerciële diensten, speciale katernen op maat van de adverteerders en interne office politics.
Bij Apache heb ik iets teruggevonden dat in sneltempo aan het verdwijnen is in de media: een redactionele dynamiek.
Een krant (of een weekblad of een nieuwssite) kunnen maar groeien uit een dagelijks gesprek met min of meer gelijkgestemde redacteurs. Met gelijkgestemd bedoel ik niet dat ze allemaal hetzelfde moeten denken. Liefst niet. Ze moeten wel hetzelfde doel nastreven. Weten welke krant of welk weekblad ze willen maken. Wat hun missie en hun visie is. Welk instrument ze willen bespelen.
Voor Apache is dat duidelijk: wij willen onafhankelijke, professionele onderzoeksjournalistiek brengen en onze rol als vierde macht ten volle opnemen.
Dat sluit een aantal opties uit.
Gericht op burgers
Apache richt zich tot burgers, niet tot consumenten die ofwel 'spontane genieters', 'gezinslezers', 'meerwaardezoekers', 'actieve ontdekkers' of 'rustelozen' kunnen zijn. We willen de burger wapenen om in deze kwetsbare democratie verstandige keuzes te maken. In het stemhokje, maar ook in zijn of haar dagelijks handelen.
Wat de lezer moet lezen
Wij schrijven niet wat de lezer graag wil lezen. Wij hebben de pretentie artikels te schrijven die de lezer – de burger – moét lezen. Dàt is echte lezersgerichte journalistiek. Al de rest is praat van en voor marketeers.
Als wij ons in de Optima-zaak eerst de bedenking hadden gemaakt dat dit dossier té ingewikkeld was voor de lezer, dan was er nu wellicht geen onderzoekscommissie geweest.
Om maar één voorbeeld te noemen.
Wij willen onafhankelijke, professionele onderzoeksjournalistiek brengen
Impact hebben
Het beste artikel van de dag is voor Apache niet het artikel dat het meest gelezen werd, maar wel het artikel dat iets teweeg heeft gebracht. Een discussie, een parlementaire vraag, nieuwe maatregelen, een ontslag.
Progressief
Apache is ook een uitgesproken progressief medium. En ik herhaal hier graag wat wij daarmee bedoelen.
Apache is gericht op vooruitgang en streeft naar een welvarende, veilige, milieuvriendelijke, emancipatoire en rechtvaardige rechtsstaat. Apache maakt waarden als solidariteit, ecologische duurzaamheid, transparantie, democratie en zelfbeschikking expliciet. Apache schrijft zich in in een stroming die bouwt aan een samenleving die opkomt voor de zwakkeren, de planeet beschermt en elk individu de kans geeft om zich te ontplooien.
De heersende stemming
In zijn boek America schreef Andy Warhol:
America always begins with moods… But the trouble with the moods is that they’re always changing, sometimes really fast. (…) The President, the news magazines, television – they only want to capture America’s mood at the moment, reflect it back and tell everyone who’s not in the same mood to get over it and start feeling American like everyone else.
Media hebben – onbewust of bewust – de neiging om de heersende stemming, de onuitgesproken consensus, het 'onderbuikgevoel', het 'gezond verstand' te weerspiegelen en te bekrachtigen. Het is erg moeilijk om met afwijkende, écht innovatieve, laat staan revolutionaire ideeën, ernstig genomen te worden in de media. Media doen voortdurend aan zelfcensuur.
Niet omdat een grote boze eigenaar hen daartoe dwingt, maar omdat ze niet uit de toon willen vallen. Omdat ze willen meespelen met de grote jongens. Dat conformisme leidt tot eenheidsworst, niet alleen op ideologisch of filosofisch vlak, maar ook vormelijk en qua aanpak.
Door wantoestanden, corruptie, gesjoemel, vriendjespolitiek, gegraai en machtsmisbruik aan de kaak te stellen, zuivert de journalistiek de samenleving
Media en politiek zijn voortdurend bezig de 'vinger aan de pols te houden' in plaats van de samenleving te voeden met nieuwe ideeën en inzichten. Als een journalist louter een seismograaf is, kan hij de maatschappelijke schokken alleen maar registreren. Als hij zijn rol binnen de democratie ter harte neemt, kan hij een bijdrage leveren om die schokken te temperen, te voorspellen of er zich tegen te beschermen. Dat is de ware betekenis van 'constructieve journalistiek'.
Maar, zoals Louis Paul Boon al schreef: ook de afbreker bouwt op.
Door wantoestanden, corruptie, gesjoemel, vriendjespolitiek, gegraai en machtsmisbruik aan de kaak te stellen, zuivert de journalistiek de samenleving.
Het klinkt paradoxaal, maar de Panama Papers zijn een efficiënt middel om de belastingen te doen dalen. Als iedereen betaalt wat hij moet betalen en als de overheid die centen zuinig en transparant besteedt, kan de belastingdruk makkelijk naar beneden.
Voor de burger
“A good newspaper, I suppose, is a nation talking to itself” zie Arthur Miller ooit. Dat is een interessante zienswijze.
Tegen wie praat een krant? Tegen mij, Karl van den Broeck als privé-persoon of als burger, als lid van een 'natie' (hoe precair dat begrip ook is).
En luistert die natie nog wel naar de krant? Of ergert de natie zich aan de hitsigheid, aan het flat earth news, aan de eenheidsworst, aan de collusie tussen journalisten en politici, aan de getelefoneerde primeurs, de goedkope een-tweetjes tussen woordvoerders en hoofdredacteurs?
Als je peilingen mag geloven, loopt de natie niet hoog op met de pers. En toch bewijst de pers vandaag meer dan ooit dat ze nog tanden heeft. Het International Consortium of Investigative Journalists heeft meer slagkracht in de strijd tegen internationale misdaad en corruptie dan veel politiediensten.
Kwaliteitsmedia in de Verenigde Staten zien hun oplage stijgen, sinds de verkiezing van Donald Trump. De speeltijd is voorbij en media die opnieuw kiezen voor onderzoeksjournalistiek, die zich niet als kleine piepkuikens laten voeren door woordvoerders en spin doctors, rechten opnieuw hun rug.
De stemming is dus aan het keren. En als we Andy Warhol mogen geloven, zullen media en politiek die dominante 'mood' weldra volgen.
Als je peilingen mag geloven, loopt de natie niet hoog op met de pers. En toch bewijst de pers vandaag meer dan ooit dat ze nog tanden heeft
Populisten en complexe problemen
Ik ben een geboren optimist. Zeker op een heuglijke dag als vandaag. En ondanks de gruwelijke aanslagen, zoals die van eergisteren in Manchester.
Wie na de verkiezingen van Trump en na de Brexit verwachtte dat een golf van fascistoïde populisten Europa zou overspoelen, moet toch wat gas terugnemen.
Wilders won de verkiezingen in Nederland niet. In Oostenrijk hebben ze een groene president en geen bruine. Emmanuel Macron klopte Marine Le Pen met een straatlengte in Frankrijk. En ook in Duitsland lijkt extreemrechts Angela Merkel of Martin Schulz niet te zullen kunnen bedreigen.
Zou het kunnen dat de bange burgers niet langer geloven dat populisten de complexe problemen waarmee de wereld te kampen heeft in een handomdraai kunnen oplossen?
Misschien moeten wij – die onszelf met trots de Gutmenschen noemen – even de hand in eigen boezem steken. Wat hebben wij gedaan om te verhinderen dat idioten als Trump, Wilders, De Winter of Farage het politieke debat gingen domineren?
Wat hebben wij gedaan toen onze media opgekocht werden door drie rijke Vlaamse families? Wat deden wij toen de openbare omroep zichzelf voor de voeten van de marketeers van Censydiam gooide?
Wat deden wij toen politieke partijen hun studiediensten afschaften, vakbonden en mutualiteiten zich omvormden tot dienstverleners in plaats van tegenmachten?
Wat deden wij toen de natuurbeweging, de derdewereldbeweging, de vredesbeweging en de cultuursector aan het subsidie-infuus gingen liggen waardoor ze nu met handen en voeten gebonden zijn aan regeringen die hen vijandig gezind zijn?
En wat gaan wij doen tegen een minister die eigenhandig een investeringsdossier van Apache keldert, zoals ik vanochtend tot mijn verbazing in Knack mocht lezen?
De goede economie
Wat kunnen we doen? We kunnen op onze lijn blijven. We kunnen erover waken dat er naast de staat en de economie nog een derde 'ruimte' is in de samenleving: die van het middenveld, die van civil society, die van de commons.
Mag ik hier toch één 'name droppen'? Ik hoorde hem voor het eerst van Philippe Van Parys, die ook op de erelijst van de Arkprijs prijkt: Serge-Christophe Kolm.
Deze Franse econoom schrijft hartverwarmende dingen over 'de goede economie'. Tussen de vrije markt en de planeconomie is er volgens hem een middenweg, die van de 'algemene wederkerigheid', 'la réciprocité générale'.
Wanneer we geven aan elkaar, en delen met elkaar wat we hebben, ontsnappen we aan de wetten van de markt en aan die van de staat
Wanneer we geven aan elkaar, en delen met elkaar wat we hebben, ontsnappen we aan de wetten van de markt en aan die van de staat. De wederzijdse gift is vrijwillig en gebaseerd op altruïsme in plaats van egoïsme. Maar in elke vorm van solidariteit schuilt ook een welbegrepen eigenbelang. Als ik u help, helpt u mij misschien ooit wanneer ik dat nodig heb.
Apache is gebaseerd op de principes van deze 'goede economie'. Een coöperatie is een bedrijf en ons doel is minstens zelfbedruipend te zijn en hopelijk ook winstgevend. Maar maximalisatie van onze winst is niet het doel. Er staat een grens op de dividenden die we ooit hopen te kunnen uitkeren. De rest van het geld gaat naar de werking van Apache, naar artikels en dus naar de lezer.
Daarnaast heeft elke aandeelhouder recht op één stem, ook al heeft de ene meer geïnvesteerd dan de andere. Maar voor die 'gift' krijgt die 'grote' aandeelhouder wel iets terug: een medium waarvan hij deels de eigenaar is en waarvan hij – in overleg met andere eigenaars – de algemene koers kan bepalen.
Ze kunnen bijvoorbeeld de hoofdredacteur ontslaan.
Maar ik kan ze best niet op slechte gedachten brengen.
Wij staan vandaag hier. Omdat we niet anders kunnen. Omdat we niets anders kunnen
Lange strijd
Ik wilde met jullie deze inzichten delen. Ze zijn niet gratuit. Apache kiest ervoor om zich niet te laten inkapselen. Wij rekenen niet op structurele subsidies. We laten ons niet opkopen door één investeerder met 'deep pockets'.
We kiezen voor de moeilijke weg, hoe hobbelig die ook is.
Maar we staan daarbij niet alleen.
Toen Apache in oktober 2016 twee dagvaardingen in de bus kreeg, eentje van Land Invest Group en eentje van de ex-kabinetschef van de burgemeester van Antwerpen, steeg een golf van solidariteit op die nog niet geluwd is. Deze prijs is daarvan het grootste bewijs.
De Nacht van Apache in De Roma – nog een winnaar van de Arkprijs – was een onvergetelijke ervaring. Voor ons en voor het publiek.
Dankzij de steun van onze lezers zijn we gewapend om de juridische strijd aan te gaan. Die strijd belooft lang te worden en de weg is bezaaid met hindernissen en hinderlagen.
Ik dank mijn collega's op de redactie: Tom, Georges, Liesbeth, Bram, Jan, Kaja, en Lisa. Ik dank onze voorzitter Dirk Apers en zijn raad van bestuur. En ik dank de aandeelhouders en de leden van Apache.
Wij staan vandaag hier. Omdat we niet anders kunnen. Omdat we niets anders kunnen.
Ik dank het Arkcomité en wens u nog een fijne avond.
