Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Het belang van belang

Koen Smets
belangrijk
Eén manier om een beslissing te beoordelen is na te gaan of ze overeenstemt met wat we belangrijk vinden. (© Koen Smets)

Toen ik 5  jaar oud was (inmiddels ruim meer dan twintig jaar geleden) was ik eens op een middag bij mijn grootmoeder. Ik volgde haar door het huis terwijl ze haar huishoudelijke taken verrichtte, en op zeker ogenblik kwamen we zo in haar slaapkamer waar ze het vers gewassen goed in haar kleerkast legde. Ik stelde haar vragen over de siervoorwerpen op de ladekast en de afbeeldingen die aan de muur hingen, wanneer ik een klein groen kaarsje opmerkte op haar nachttafel. Om een of andere reden vroeg ik haar het even aan te steken. Uiteraard goed op de hoogte van mijn reputatie als een erg wijs ventje, vond ze klaarblijkelijk dat ingaan op mijn verzoek weinig risico inhield. Terwijl ze de laatste paar blouses in de kast legde, besloot ik echter mijn vinger in de vlam te plaatsen. De ervaring was kortstondig, pijnlijk en leerzaam. Een goede, of een slechte beslissing?

Een vlammend goede beslissing?

Ik had er op dat ogenblik natuurlijk geen idee van dat ik, enkele decennia later, een flink deel van mijn wakkere uren zou besteden aan het bestuderen van, en denken over, de beslissingen die we maken, en zelfs een cursus rond dat onderwerp zou doceren. Toen ik enkele weken geleden bij toeval langs mijn grootmoederlijke huis stapte, gingen mijn gedachten onwillekeurig naar die gebeurtenis. Op het eerste zicht lijkt het inderdaad niet zo slim om je vinger in een kaarsvlam te houden. Maar was dat ook echt zo?

Eén manier om een beslissing te beoordelen is na te gaan of ze overeenstemt met wat we belangrijk vinden. Dat klinkt best eenvoudig en logisch, maar we zijn ons niet altijd zo goed bewust van al wat belang heeft voor ons, en daardoor zijn we niet altijd goed in staat om de diverse aspecten van een gegeven keuze netjes te vergelijken en af te wegen. In de slaapkamer van mijn grootmoeder had ik impulsief gehandeld, gretig om te ervaren hoe het nu echt zou zijn een vlam te voelen. Niet dat ik niet wist welk effect vuur zou kunnen hebben op mijn vinger, maar ik had het nog niet aan den lijve ondervonden (sedertdien overigens ook niet meer).

Voor mijn 5-jarige zelf was die ervaring op dat moment beslist belangrijk. Maar het was ook belangrijk mezelf niet te verwonden, of niet gestraft te worden, en niets te doen waar ik achteraf spijt over zou hebben. Zelfs al maakte ik niet echt een bewuste afweging tussen deze verschillende belangrijke zaken, ik was zeker ook niet in het ongewisse over de potentiële gevolgen. Mijn uiteindelijke keuze destijds wijst erop dat ik de gelegenheid om iets te leren blijkbaar belangrijker vond dan het risico op een brandwonde en een uitbrander van mijn grootmoeder. En ook vele jaren later beklaag ik me mijn toenmalige keuze niet. Alles welbeschouwd dus niet zo’n slechte beslissing – ik heb er zeker veel slechtere genomen.

fuel gauge
Meer dan genoeg om op zoek te gaan naar de allergoedkoopste benzine. (Robert Couse-Baker (Flickr CC BY 2.0))

Daartegenover staat dat sommige beslissingen verstandig lijken, maar bij nader inzien toch wat twijfelachtiger lijken. Veel later, bijvoorbeeld, toen ik met de auto begon te rijden, ging ik uitsluitend tanken bij de allergoedkoopste pomp die in de wijde omgeving te vinden was.  Als student met bescheiden middelen, zo redeneerde ik, zou dat mijn uitgaven zo laag mogelijk houden. Wat ik echter niet deed, was rekening houden met de extra benzine die ik verstookte om naar die goedkoopste pomp te rijden, of met de extra tijd die dat in beslag nam. En ik hield evenmin rekening met de incidentele beschamende momenten, telkens wanneer ik de inhoud van de tank of de afstand tot het goedkoopste benzinestation verkeerd inschatte. Dat betekende immers met de bus naar huis, en de hulp van mijn vader inroepen om me, met vijf liter benzine (uiteraard niet van de goedkoopste!) in een plastic jerrycan naar mijn gestrande auto te brengen.

Was die goedkoopste benzine werkelijk zo belangrijk dat ik bereid was tijd en geld op te offeren, en geregeld een idioot figuur te slaan? Ik had me toen nooit de vraag gesteld, en dat alleen al betekent dat mijn keuze verre van perfect was.

Belangrijke vragen

Wat ik had kunnen doen om betere benzinegerelateerde beslissingen te maken was alle aspecten mee in beschouwing te nemen (tanken tegen de laagste prijs, zo weinig mogelijk spenderen, en tijdverspilling en gênante situaties vermijden), en voor mezelf bepalen waarom ze belangrijk waren, en hoe belangrijk ze waren. Dit zou aan het licht hebben gebracht dat mijn keuze vooral dogmatisch geïnspireerd was. Het was voor mij immers vooral een principiële zaak niet méér te willen betalen dan de allerlaagste prijs. Mijn ‘redenering’ was bovendien een geval van gemotiveerd redeneren: natuurlijk bespaarde ik geld door de goedkoopste brandstof te kopen. (Had ik dat ook werkelijk uitgerekend, dan zou ik hebben moeten vaststellen dat ik op die manier zelden een centiem uitspaarde, vooral omdat ik als onbemiddelde student benzine ook nog eens tankte in kleine hoeveelheden.) En de tijdverspilling en de beschamende gevallen van benzinepech? Ongemakken die ik gemakshalve negeerde.

Nochtans kan het beoordelen van beslissingen aan de hand van wat voor ons van belang is ons helpen te bevestigen dat we op het juiste pad zitten, of anderzijds de gebreken blootleggen en ons de kans geven om te heroverwegen. Dat werkt prima voor kleine beslissingen, zoals of je je vinger in een kaarsvlam zou houden, waar best benzine te kopen, en of het wijs is lidgeld te betalen bij een fitnessclub. Het werkt net zo goed voor meer gewichtige keuzes, zoals of je zou emigreren of van job veranderen, of hoeveel te besteden aan het herinrichten van je keuken. Je aandacht richten op het belang – zowel van het verwachte resultaat als van de offers die daarvoor nodig zijn – helpt de invloed van onechte, tijdelijke motieven te reduceren.

at the gym
Is het echt zo belangrijk om lid te worden van een fitnessclub om je conditie op peil te houden? En hoe belangrijk vind je werken aan je conditie werkelijk? (Khusen Rustamov (Pixabay))

Bovendien kan nagaan waarom, en hoe, een resultaat of een offer belangrijk is ons helpen verschillende types van motieven te vergelijken en het hoofd te bieden aan conflicten. Uitgaven laag houden en tijdverspilling vermijden zijn één soort motief, een bepaald principe naleven is een ander (zoals in de benzinebeslissing). Was “zorgen dat je niet opgelicht wordt” zo belangrijk dat ik er tijd en geld voor over had? Een ongemakkelijke keuze, zeker, maar een die je niet zomaar kunt opzijzetten als ze zo schril wordt geformuleerd. Je komt vast gelijkaardige vragen tegen, misschien in verband met de keuze van een auto (“geef mij maar eentje dat in mijn land is geassembleerd”), met het vragen om de hulp van een collega waar je niet zo best mee opschiet (“ik wil haar de voldoening niet geven”), een uitnodiging accepteren voor een weekendje met de schoonouders (“ik spendeer nog liever een weekend met Poetin”). Telkens komt het erop aan wat je het belangrijkste vindt.

Aandacht voor wat belangrijk is, kan zelfs helpen bij besluiteloosheid. Wanneer je het moeilijk vindt te kiezen tussen verschillende opties, zou je zo namelijk wel eens kunnen achterhalen dat al dat leed onnodig is, omdat eigenlijk noch de resultaten, noch de offers van groot belang zijn. Als het niet ter zake doet wat je kiest, kun je met een gerust hart onverschillig zijn!

Het belang van te beslissen 

Maar hoe weten we wat nu echt van groot belang is voor ons? Naast fundamentele noodzaken als overleven en gezond blijven (vanzelfsprekend voor de meeste mensen), kunnen we allerlei doelen hebben – een voorschot voor een eigen huis bijeen sparen, een promotie krijgen op het werk, een marathon lopen, de logeerkamer schilderen, het huis netjes houden, biologisch eten. Zodra we onszelf zo’n doel stellen, is het bereiken ervan natuurlijk belangrijk – maar waarom zijn de doelen zelf belangrijk? Dat een dak boven je hoofd belangrijk is, is weliswaar evident, maar een eigen huis is niet de enige manier om dat doel te bereiken. Als dat voor ons belangrijk is, dan is het een voorkeur. En voorkeuren spelen de hoofdrol in vele zaken die we belangrijk vinden – wellicht meer dan we aanvankelijk zouden vermoeden.

Kunnen we die voorkeuren veranderen? Misschien. Maar wat we zeker in vraag kunnen stellen, is hoe belangrijk onze voorkeuren zijn. Al kunnen we dat belang ervan niet zo direct meten, we kunnen wel nagaan of ze belangrijker zijn dan wat we moeten opofferen om eraan te voldoen. Zodra we beseffen dat we elke dag meer dan een half uur besteden aan het op de juiste plaats terugzetten van elk voorwerp omdat we ons huis graag netjes hebben, dan kunnen we uitmaken of die voorkeur werkelijk belangrijk genoeg is om er 3% van onze wakkere tijd voor over te hebben. Mijn voorkeur voor het tanken met de allergoedkoopste benzine bleek uiteindelijk niet zo belangrijk dat ik er ook nog eens tijd en geld bij zou inschieten (en er gênante situaties zou voor riskeren).

Ons vermogen om het belang dat we hechten aan onze voorkeuren (en dat aan te passen) is misschien geen onvoorwaardelijke supermacht, maar het kan ons zeker helpen betere keuzes te maken. En dat maakt het bijzonder belangrijk.

LEES OOK
Koen Smets / 08-12-2023

Een moeilijk evenwicht

De afweging bepaalt bijna al onze beslissingen maar we passen ze vaak niet helemaal correct toe.
500 blogs
Koen Smets / 10-11-2023

Economisch denken in de echte wereld

Economisch denken kan flink helpen bij het nemen van alledaagse beslissingen.
Gaza
Koen Smets / 22-09-2023

De waarde van het onschatbare

De baten van een beslissing zijn in tegenstelling tot harde cijfers soms moeilijk te bepalen.
Wales speed