Smokkelaars duwen migranten in drijvende doodskisten de Noordzee over

Paul Gebruers
duinkerke migranten
Onder meer vanuit Duinkerke vertrekken migranten in gammele bootjes richting Britse kust. (© Ameer Al-Doumy (AFP) )

Dit stuk verscheen eerst in Apache Magazine. Wil je artikels als dit mee mogelijk maken?

Neem nu een abonnement!

 

Voor het gros van transmigranten wereldwijd is het Verenigd Koninkrijk de eindbestemming. Zowel de eigen omgeving als mensensmokkelaars zetten hen ertoe aan om de oversteek te maken. Met een koffer vol beloftes: op Britse bodem is het eenvoudiger om een goed betaalde job te vinden, een verblijfsstatus te verkrijgen en ontzien te worden van lastige identiteitscontroles.

De voorlaatste bestemmingen op het traject zijn traditioneel Noord-Frankrijk en in mindere mate de Belgische kuststreek. De ontmantelde tentenkampen in Angres (bij Lens), Téteghem en Grande-Synthe (bij Duinkerke) zijn sinds enkele jaren als verzamelplaatsen ingeruild voor kleinere entiteiten rond Calais, waar enkele ngo’s lokaal actief zijn.

In hun wanhoop aanvaarden migranten om de tocht over de Noordzee te wagen in gammele bootjes, met onaangepaste reddingsvesten

Steeds vaker passeren deze hoofdzakelijk economische migranten, die geen asiel aanvragen en zich zonder geldige verblijfspapieren op Belgisch grondgebied bevinden, niet meer langs een Noord-Frans kamp. Ze worden met de auto vanuit een Belgisch of Frans safehouse rechtstreeks naar een specifiek vertrekpunt aan de Noordzee gevoerd.

Taxichauffeurs worden ingehuurd voor ritten naar De Panne vanuit Parijs en Brussel. Mensensmokkelaars bieden twee formules aan: grass en vip. In de goedkope versie zorgt het smokkelnetwerk alleen voor onderdak en voedsel. De vip-formule biedt transport ‘met garantie’ vanuit hotels of safehouses.

Het slotstuk van de reis naar het beloofde land gebeurde jarenlang haast uitsluitend in vracht- en koelwagens via de Eurotunnel en de havens van Calais, Zeebrugge en Hoek van Holland. Bootjes kwamen er maar zelden aan te pas. In 2015 haalden Albanees-Vietnamese netwerken het nieuws met smokkelpogingen met een zeiljacht vanuit IJmuiden en een rubberboot vanuit Duinkerke. 

De Noordzee is inmiddels de favoriete route geworden. Vertrekpunt nummer één is Calais, omdat het de kortste verbinding is over het Kanaal, de zeestraat in de zuidelijke Noordzee tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. Slechts 33 kilometer scheiden de Noord-Franse stad van Dover. 

Maar ook de Belgische kuststreek is in trek. Sinds het voorjaar van 2021 zetten smokkelaars small boats in voor de oversteek. Franse en Belgische politiediensten hebben langs de kust al geregeld gammele bootjes onderschept met tientallen migranten aan boord, onder wie jonge kinderen. Zij worden bij nacht getransporteerd in levensgevaarlijke omstandigheden. De routes zijn op zich al riskant door het drukke verkeer met 500 schepen per dag, de sterke stroming en het ijskoude water met temperaturen rond het vriespunt.

Het goedkoopste instaptarief bedraagt 1.700 euro

De oversteek gebeurt bovendien in ongeschikte vaartuigen, met slechte motoren en vaak onvoldoende brandstof. De rubberbootjes komen meer dan eens in de problemen, onder meer omdat ze vastlopen op een zandbank of in botsing komen met vrachtschepen op een van de drukst bevaren zeeroutes ter wereld.

In hun wanhoop aanvaarden migranten om de tocht te wagen met onaangepaste reddingsvesten, omgeven door twee meter hoge golven. Op de kortste verbinding Calais-Dover kan een overtocht in een kleine rubberboot door de hevige stroming soms wel veertien uur duren.

Het goedkoopste instaptarief bedraagt 1.700 euro. De prijzen voor de eigenlijke oversteek worden berekend in Britse ponden. Voor een zitje in een bootje moeten de vluchtelingen bedragen van 3.000 tot 5.000 pond neertellen (3.420 tot 5.700 euro). Voor het merendeel van de transmigranten is dat gigantisch veel geld, maar wel een pak goedkoper dan achter in een vrachtwagen. Dat kost(te) 20.000 tot 25.000 pond (22.800 tot 28.500 euro).

Safehouses als terminals

De omschakeling van vrachtwagens naar small boats kent diverse oorzaken. De toegenomen controles zijn de belangrijkste verklaring. Illegaal reizen in vrachtwagens via een ferry of de trein is zo goed als onmogelijk geworden.

Volgens Jan Spooren, gouverneur van Vlaams-Brabant, werpt de provinciale aanpak op parkings langs autowegen vruchten af. “We plaatsten afsluitingen en camera’s en gingen in zee met privéfirma’s voor de bewaking van dienstenzones.”

De Noordzee is voor transmigranten de enige resterende route geworden, zonder douane of controles

Vlaams minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) verlengde het raamcontract met de bewakingsfirma’s. In West-Vlaanderen deden investeringen in de beveiliging van de haven van Zeebrugge hun werk.

“De UK Border Force investeert systematisch in de uitwerking van het Harbour Security Plan Zeebrugge, met detectiemiddelen als camera’s en slimme afsluitingen. Daarvoor werd in 2022 een bijkomend budget van 4,5 miljoen euro vrijgemaakt”, zei Carl Decaluwé, gouverneur van West-Vlaanderen, daar eerder over.

De haven en de kanaaltunnel bij Calais zijn omringd door metershoge muren en kilometerslange stalen hekken met prikkeldraad. Aan de andere kant van het Kanaal wordt de grensovergang sinds de Brexit nauwlettend in de gaten gehouden.

Zo is de Noordzee voor transmigranten de enige resterende route geworden, zonder douane of controles. Op de nauwelijks bewaakte stranden is de kans op detectie veel kleiner. Gemiddeld zijn aanzienlijk minder overzetpogingen nodig dan met de klassieke vrachtwagen: een tot twee in plaats van acht tot tien. 

Small boats carrying migrants across Channel hit record levels in May, kopte The Guardian op 2 juni 2021. De meest voorkomende nationaliteiten bij de economische migranten zijn Afghanen, Irakezen, Albanezen, Vietnamezen en Koerden. Aan de kant van de smokkelaars zijn het vaak samenwerkingsverbanden tussen diverse nationaliteiten. Het gaat om personen en groeperingen van Albanese, Vietnamese, Britse, Koerdische, Bulgaarse, Chinese, Congolese, Iraanse, Letlandse, Nederlandse, Poolse en Russische origine.

De netwerken zijn goed georganiseerd en opgesplitst in kleinere operatieve cellen in de landen van vertrek, transit en bestemming. Dat maakt het de autoriteiten behoorlijk lastig om de echte structuren bloot te leggen. Koerdische organisaties zwaaien de plak in de Noord-Franse verzamelkampen. Dat illustreerde Paris Match op 8 januari 2022 met het dossier Migrants, la mafia des passeurs.

Op de kortste verbinding Calais-Dover kan een overtocht in een kleine rubberboot soms wel veertien uur duren

De netwerken steunen geregeld op facilitators met een nationaliteit binnen de EU voor onder meer vervoer en huisvesting binnen de Europese grenzen. Bij een Europese operatie in België, Tsjechië, Polen, Duitsland en Hongarije werden van 20 tot 22 juni 2022 negen arrestaties verricht in een netwerk van mensensmokkelaars. Het was een gezamenlijke actie van Eurojust, het EU-agentschap voor justitiële samenwerking, en Europol, het samenwerkingsverband van de EU-politiediensten.

De opgerolde organisatie smokkelde sinds maart 2021 Vietnamezen in opblaasbootjes naar Groot-Brittannië. Ze kwamen met valse visa de EU binnen via Hongarije en werden verborgen gehouden in Slowakije, Tsjechië, Duitsland, België en Frankrijk.

In België startten het federaal parket en de federale gerechtelijke politie het onderzoek in het voorjaar van 2021 na de ontdekking van een schuilplaats voor Vietnamese vluchtelingen in Wichelen. De verdachten zijn van Vietnamese en Oekraïense afkomst en woonden onder meer in België. Hun proces zal plaatsvinden in Tsjechië, waarbij de beklaagden tot acht jaar opsluiting riskeren. Een ander netwerk werd opgedoekt bij een politieoperatie begin juli 2022, eveneens gecoördineerd door Eurojust en Europol. Daarbij werden 39 personen aangehouden.

Uit strafonderzoeken in binnen- en buitenland blijkt dat safehouses een sleutelrol spelen in de smokkelnetwerken. Verschillende van deze onderduikadressen werden de voorbije jaren verspreid over de EU ontdekt.

In België ging het om diverse locaties in Brussel en recenter in Vlaanderen (naast Wichelen ook Leuven en Leopoldsburg). De woningen doen dienst als terminals. De migranten worden er ondergebracht na aankomst in een Europees land tot het moment dat de smokkeldiensten betaald zijn. In de safehouses leven ze soms maandenlang samen met tientallen lotgenoten op een beperkte ruimte in onmenselijke omstandigheden.

Recordaantal in 2022

Ondanks de penibele omstandigheden tijdens de oversteek blijft het aantal tragische incidenten voorlopig beperkt. Maar op 14 december 2022 ging het helemaal fout. Die dag kapseisde een overvol bootje voor de kust van Kent, in het zuidoosten van Engeland. Met een trieste balans: 4 doden in een bootje met 47 mensen aan boord. Meer dan dertig mensen waren in het bitterkoude water beland.

Volgens cijfers van de Britse overheid hebben in 2022 bijna 45.000 personen de oversteek per boot gemaakt, een recordaantal

De Britse marine en kustwacht en de Franse zeemacht zetten schepen en helikopters in voor een grootschalige reddingsoperatie. Zo’n gezamenlijk optreden was geleden van 24 november 2021. Toen kwamen 27 transmigranten voor de kust van Calais om het leven nadat hun opblaasbare boot gezonken was na een aanvaring door een containerschip. Dit was het dodelijkste incident tot dusver. Bijna dertig andere opvarenden konden worden gered uit het water. Vier mensensmokkelaars werden opgepakt.

De Franse minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin was er als de kippen bij om op Twitter “het criminele karakter” te veroordelen. Vissers hadden die dag wel 25 bootjes op het water zien dobberen. Enkele weken eerder hadden in één dag 853 transmigranten van dezelfde kalme zee gebruik gemaakt voor een geslaagde overtocht.

Met het oog op een hogere opbrengst posteren smokkelaars meer vluchtelingen in eenzelfde vaartuig. Steeds vaker worden zogenoemde rigid hull inflatable boats ingezet, kleine maar erg wendbare en snelle motorboten.

Dat het aantal dodelijke slachtoffers elk jaar oploopt, blijkt uit cijfers van het persagentschap Reuters: vier in 2019, zes (en drie vermisten) in 2020 en al ruim veertig in 2021. Een dag voor het jongste dodelijke ongeval had de Britse premier Rishi Sunak nieuwe maatregelen voorgesteld om de bootjes tegen te houden. “De nieuwe regering zal doen wat ze moet doen om de illegale migratie een halt toe te roepen”, herhaalde hij na afloop in een toespraak in het parlement.

Volgens cijfers van de Britse overheid hebben in 2022 bijna 45.000 personen de oversteek per boot gemaakt. Dat is een recordaantal. In 2020 ondernamen 8.500 mensen de gevaarlijke reis. In 2021 was dat al opgelopen tot 28.000.

De stijging wordt vooral toegeschreven aan Albanezen, die sinds het najaar van 2022 de grootste groep vormen. Zij lossen daarmee de Vietnamezen af, die volgens een onderzoek van The Sunday Telegraph voor de grote stijging in 2021 tekenden.

“Het aantal Albanese migranten is spectaculair gestegen”, zei Dan O’Mahoney van de Britse grenspolitie op de openbare omroep BBC. “In 2020 maakten vijftig Albanezen de oversteek in kleine bootjes. In 2021 waren het er al 800 en in 2022 liefst 12.000, van wie 10.000 alleenstaande jongemannen.” Daarmee vormen Albanezen nu een derde van het aantal transmigranten dat in Groot-Brittannië toekomt.

Premier Sunak kondigde medio december 2022 een nieuwe overeenkomst met Albanië aan om hun terugkeer te bespoedigen. Boris Johnson, zijn voorlaatste voorganger als premier, zag het grootser. Hij had een drastisch plan voor ogen: een gedwongen uitwijzing naar Rwanda.

Het eerste vliegtuig naar het Oost-Afrikaanse land bleef op de valreep aan de grond. Kort voor vertrek had het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de geplande uitzetting in een uitspraak als niet wettelijk bestempeld.

Het Britse plan is overigens nog niet helemaal van de baan. Een afschrikwekkend effect heeft dat hoegenaamd niet: er zijn nog nooit zoveel vluchtelingen op de Britse kust aangespoeld als het voorbije najaar. Volgens critici dwingt het Britse beleid migranten om te proberen illegaal het land binnen te komen, omdat het buiten het Verenigd Koninkrijk niet mogelijk is om legaal asiel aan te vragen.

Apache Magazine

Dit artikel verscheen eerst in Apache Magazine #10. Je vindt dit nummer in de krantenwinkel of je kan het nabestellen in onze webshop. Met een abonnement mis je geen enkel nummer meer.

Gat in markt voor drugsmaffia

Een motorboot stevende in de nacht van 29 op 30 oktober 2022 vanuit Engeland richting Belgische kust om er migranten op te pikken. De twee smokkelaars aan boord belandden op het strand in De Panne recht in de armen van de federale politie. In de duinen zaten twaalf Albanezen te wachten.

Frank Demeester van het parket van West-Vlaanderen is een van de twee Belgische magistraten die gespecialiseerd zijn in mensensmokkel. Bij de actie in De Panne zag hij meteen hoe laat het was. "De boot die door deze organisatie werd gebruikt, was veel krachtiger dan de vaartuigen die we de maanden voordien onderschept hadden."

Magistraat Frank Demeester: 'Albanese bendes gebruiken snelle en grote boten van betere kwaliteit en aangedreven door twee motoren'

“Toen ging het telkens om hele kleine bootjes, meestal van bedenkelijke kwaliteit en die nog in de originele verpakking vervoerd werden. Ze moesten letterlijk in de Noordzee geduwd worden. De Albanese bendes gebruiken snelle en grote boten van betere kwaliteit en aangedreven door twee motoren.” 

De smokkelaars zijn erg actief op sociale media, in het bijzonder op TikTok. Met onverholen filmpjes maken ze reclame voor de overtocht. “Albanese mensensmokkelaars vormen geen nieuw fenomeen, maar ze zijn vandaag veel opzichtiger aanwezig en heel goed georganiseerd. Zo moeten de vluchtelingen op het juiste moment klaar zitten in de duinen. Dat vergt de nodige coördinatie: alles moet snel verlopen in de hoop onopgemerkt te blijven”, zegt Demeester.

Een ander fenomeen is dan weer wél nieuw: de drugsmaffia heeft de Albanese migranten ontdekt. Ze worden gerekruteerd als dealers. In ruil schieten de drugscriminelen het geld voor dat ze schuldig zijn aan de smokkelaars. “Die informatie bereikte ons via de Britse politie”, vertelt federaal parketmagistraat Ann Lukowiak.

Een Albanese migrant getuigde op de BBC dat hij door de knieën ging na vijf voorstellen om op die manier zijn schulden af te betalen. “Slachtoffers van mensensmokkel verklaarden dat ze de overtocht mochten maken ondanks een gebrek aan geld. In het Verenigd Koninkrijk worden ze dan tewerkgesteld in een cannabisplantage of ingezet als huisslaaf”, zegt Lukowiak.

Voordien werden wanbetalers op een vrachtwagen richting thuisland gezet. “De Albanese drugsbendes hebben blijkbaar een gat in de markt gevonden. De situatie is veranderd door de succesrijke acties in het onderzoek naar Sky ECC. Daardoor ontstonden gaten in de organisatie die nu opgevuld moeten worden. Het draait altijd om geld.”

De mensensmokkelaars maken via TikTok onverholen reclame maken voor de overtocht

Het Verenigd Koninkrijk klaagt al jaren over een gebrek aan samenwerking en steekt vooral een beschuldigende vinger uit naar Frankrijk. Na de nodige verwijten sloten de twee landen in november vorig jaar een overeenkomst om de toestroom aan bootvluchtelingen terug te dringen.

Op Franse stranden komen meer politiepatrouilles. Londen legde 62 miljoen euro op tafel om de Franse kustwacht te versterken, onder meer met extra nachtkijkers en drones. In de strijd tegen de smokkelbendes is een gezamenlijk rechercheteam geïnstalleerd.

Het Verenigd Koninkrijk wil ook andere Europese landen betrekken bij een gezamenlijke aanpak, België en Nederland voorop. De federale gerechtelijke politie West-Vlaanderen werkt sinds kort samen met het Britse National Crime Agency (NCA).

Het eerste voorzichtige succes was de verijdeling van de smokkelpoging op het strand van De Panne eind oktober vorig jaar, die een verlengstuk kreeg met een derde aanhouding op Britse bodem. “De lijnen met het NCA en andere Britse partners zijn kort geworden”, stelt Demeester.

Strenge rechters

Kamerlid Jasper Pillen (Open Vld) vroeg op 12 december vorig jaar bij minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) cijfers op over het aantal pogingen om de Noordzee over te steken vanaf de Belgische kust.

“Tussen oktober 2021 en oktober 2022 dienden slechts twee oversteken verijdeld te worden”, zegt Pillen. “Bij een van die pogingen werden de transmigranten aangetroffen in de windmolenparken in Belgische wateren. Voor onze kust gaat het momenteel hoofdzakelijk over vluchtelingen uit Irak, Albanië en Koeweit. We kenden een eerste piek in 2020 en de trend zette zich door tot midden 2021, maar het aantal zit nu toch in dalende lijn.”

Bij de Belgische justitie is sprake van een afbouw van de strijd tegen mensensmokkel, omdat andere domeinen voorrang krijgen

Pillen dankt de kentering aan het actieplan van minister Verlinden en haar federale collega Vincent Van Quickenborne (Open Vld), minister van Justitie, die ook Noordzee tot zijn bevoegdheden telt. Het zou de indruk kunnen wekken dat de strijd tegen mensensmokkel een prioriteit is voor de regering De Croo.

Niets is minder waar. Uit onderzoek van Apache uit februari 2022 blijkt dat bij justitie veeleer sprake is van een afbouw, omdat andere prioriteiten voorrang krijgen.

In Gebonden door schuld, het evaluatieverslag 2022 over mensenhandel en mensensmokkel, waarschuwt het Federaal Migratiecentrum Myria dat de recente cijfers geenszins de werkelijke omvang van het fenomeen in België tonen.

“Ze betreffen alleen de feiten, slachtoffers en daders die door de autoriteiten zijn geïdentificeerd. De cijfers van de verschillende actoren zijn niet geharmoniseerd en leveren geen coherent beeld van de eigenlijke criminaliteit. Dat beperkt de mogelijkheden om het beleid te evalueren, strategische analyses te onderbouwen en de rapportage aan de Europese instellingen te verzekeren.”

Als het tot een dagvaarding komt, durven Belgische rechters de hamer bovenhalen. Dat blijkt uit hetzelfde Myria-rapport, dat een overzicht bevat van de rechtspraak over mensenhandel en -smokkel in België in 2021 en begin 2022.

Opvallend is het grote aantal beslissingen van gerechtelijke autoriteiten, haast vanzelfsprekend vooral in West-Vlaanderen. “Vaak gaat het om goed gestructureerde criminele organisaties, zoals de Vietnamese, Albanese en Iraaks-Koerdische netwerken. Maar evenzeer is er sprake van minder goed georganiseerde mensensmokkelaars van Ethiopische, Eritrese en Soedanese herkomst”, stelt het rapport.

De in 2021 vastgestelde modus operandi van mensensmokkel aan boord van kleine rubberbootjes of jacht- en zeilboten wordt volgens Myria voortgezet. “Verschillende dossiers hadden betrekking op Albanese en Vietnamese vluchtelingen die vanuit jachthavens aan de Belgische kust vertrokken. De Albanese organisaties opereren vanuit Groot-Brittannië en doen een beroep op Italianen die ingezet worden als chauffeurs. Zij brengen de transmigranten naar de bootjes.”

Logistieke helpers, die de bootjes en ander materiaal aankopen of vervoeren, ontspringen de dans niet. Zo veroordeelde de correctionele rechtbank van Brugge op 9 maart 2022 twee Nederlanders tot gevangenisstraffen van dertig maanden. Tijdens een politiecontrole waren in hun voertuig zwemvesten, een buitenboordmotor, een rubberboot, een jerrycan met benzine en kopieën van paspoorten aangetroffen.

De georganiseerde misdaad maakt van mensensmokkel op de Noordzee een heus businessmodel

Voor dezelfde correctionele rechtbank werden op 23 juni 2021 vijf Iraniërs veroordeeld tot celstraffen van zes tot twaalf jaar en geldboetes tot 240.000 euro. Een van hun bootjes, ongeschikt bevonden voor de oversteek, was onderschept door de Britse kustwacht.

De correctionele rechtbank in Namen veroordeelde op 17 maart 2022 een Iraanse beklaagde tot een gevangenisstraf van vijf jaar. Na een snelheidsovertreding op de E42 trof de verkeerspolitie in zijn voertuig een opblaasbare rubberboot, dertig reddingsvesten, zitjes, roeispanen, pompen en een motor aan.

Voor het hof van beroep in Gent werd een Irakees op 8 oktober 2021 veroordeeld tot een celstraf van zeven jaar. De kustpolitie had een bootje met dertien Syriërs onderschept na melding van een aanvaring in de jachthaven van Nieuwpoort.

In nagenoeg alle strafzaken worden de beklaagden vervolgd als dader of mededader overeenkomstig artikel 66 van het Strafwetboek. Dat maakt het niet noodzakelijk om een vermogensvoordeel aan te tonen.

Niettemin maakt de georganiseerde criminaliteit van mensensmokkel op de Noordzee een heus businessmodel, dat extra gevoed wordt met aanzwellende vluchtelingenstromen door de machtsgreep van de taliban in Afghanistan en de politieke onrust in Iran.

LEES OOK
Redactie Apache / 13-03-2023

Haal het nieuwe Apache Magazine in huis

Van verkavelingswijken tot Fort Europa, van Kenan Malik tot het fediverse.
apache magazine
Febe De Donder / 14-06-2022

Het lot van Afghaanse vluchtelingen in Iran in beeld

Met zijn reportage wil Brecht De Vleeschauwer bijdragen aan de beeldvorming over migratie.
Afghaanse vluchtelingen in Iran