Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Waarom tijd en geld niet hetzelfde zijn

Koen Smets
time is not money

Als we de uitnodiging aannemen is er geen probleem, maar wanneer we er toch liever niet op ingaan, dan is ons innerlijke sociale wezen daar meteen met een waarschuwing: welke schade kan die weigering toebrengen aan de sociale relatie en aan onze reputatie? Misschien herzien we ons besluit, maar als we beslissen om haar toch af te wijzen, dan kunnen we niet zomaar zeggen dat we er geen zin in hebben. We hebben een goed excuus nodig, beslist iets beters dan “Oh, maar dat is net de avond waarop ik mijn haar was!”.

De schuld elders leggen

Idealiter moet zo’n excuus aantonen dat we er niets aan kunnen doen. Simpelweg zeggen dat we niet beschikken over de schaarse middelen die de uitnodiging vereist, dat zou perfect zijn. Maar aan welk van beide – tijd of geld – moeten we dan beweren een gebrek te hebben? Geld is nauwer verbonden met pure economische transacties en is daarom misschien niet zo geschikt om als reden te worden aangevoerd om een sociaal verzoek af te wijzen. Tijd is nauwer verbonden met sociale activiteiten, dus zal een uitnodiging afslaan wegens tijdsgebrek misschien een gunstiger reactie krijgen dan wanneer we geldgebrek inroepen.

rsvp
“Afwijzen met spijt” – maar welk excuus gebruiken we het best? (Afbeelding: Freepik)

Anderzijds kan het aannemelijker zijn dat we, gezien de financiële verplichtingen die we allemaal hebben, maar weinig geld overhebben dat we naar eigen goeddunken kunnen besteden, terwijl tijd iets is waarover we net meer controle hebben. Is het dan geloofwaardig te zeggen dat we “geen tijd” hebben, of zou dat precies suggereren dat we wel wat beters te doen hebben dan zo’n invitatie te accepteren?

Wat een dilemma…

Gelukkig is er onderzoek van de universiteiten van Ohio en Harvard dat een welkom licht werpt op de kwestie. Ze bekeken hoe de twee types van excuus de relatie tussen uitnodiger en uitgenodigde beïnvloeden en hoe twee factoren daarin een rol spelen: de controle (een excuus heeft grotere geldigheid wanneer de reden werkelijk buiten de macht van de uitgenodigde ligt), de andere de betrouwbaarheid (in welke mate schaadt het excuus het imago van de uitgenodigde).

Geen tijd hebben blijkt een minder betrouwbaar en minder geldig excuus dan geen geld hebben

Een voorafgaande studie wees uit dat excuses die een beroep doen op geldgebrek de meeste bijval vinden. Over een periode van een week verzamelden de onderzoekers 8.000 tweets waarin “geen tijd” of “geen geld” werden vermeld, en verwijderden diegenen die niet werkelijk over een gebrek aan tijd of geld gingen. Van de 2.300 tweets die overbleven riep iets meer dan de helft tijdsgebrek in (bv. “ik moet een paper schrijven en heb geen tijd om zelfs maar het huis te verlaten”). Er werd ook nagegaan hoeveel likes elke tweet kreeg (een teken van positief engagement van andere gebruikers). Tweets over een tijdsgebrek genoten aanzienlijk minder bijval (24%) dan die over geldgebrek (42%).

Vervolgens voerden de onderzoekers een herinneringsexperiment uit. Deelnemers moesten zich een recente situatie herinneren waarin ze iemand hadden uitgenodigd die daarop had geweigerd met een excuus van tijds- of geldgebrek. Voor deze situatie moesten ze daarna de nauwheid van de band met de persoon in kwestie beoordelen (voor én na het excuus), alsook hoe betrouwbaar ze haar of hem vonden, en hoe geldig hun excuus was. Hier bleek het verschil tussen de twee types excuus aanzienlijk te zijn: bij zij die beweerden geen tijd te hebben werd de relatie veel meer geschaad. Geen tijd hebben was een minder betrouwbaar en minder geldig excuus dan geen geld hebben.

Een volgend experiment was gebaseerd op een hypothetisch scenario: deelnemers beeldden zich in dat ze een vriend of vriendin uitnodigden voor een concert van een gemeenschappelijke vriend, die de uitgenodigde afwees met een van beide excuses. De bevindingen waren gelijkaardig: “geen tijd” kwam overeen met een minder goede relatie en minder betrouwbaarheid, omdat tijd werd gezien als iets waarover men meer controle heeft.

Wat als die controleerbaarheid expliciet zou worden vermeld? Daar hadden de onderzoekers ook aan gedacht. In een variant op het eerdere experiment vermeldden de scenario’s twee verschillende mogelijkheden voor tijds- en geldgebrek. In de lage-controlecontext werd de uitnodiging afgewezen omdat men de tijd nodig had om te studeren, of het geld om studieboeken te kopen; in de hoge-controlecontext had de uitgenodigde het geld nodig om zich in te schrijven voor een marathon, en de tijd om daarvoor trainen. Wat bleek? In het lage-controlescenario was er geen verschil meer in de kwaliteit van de relatie of de betrouwbaarheid tussen de twee excuses. Dit bevestigde de eerdere hypothese dat de controleerbaarheid een belangrijke factor is.

Nog een interessante bevinding uit de studie was dat, wanneer mensen zelf een excuus verzinnen, ze totaal niet beseffen dat er voor de andere partij een groot verschil is tussen hoe controleerbaar tijdsgebrek is tegenover geldgebrek. Ze zijn er zich dan ook niet van bewust dat dat verschil een groot effect heeft op hun reputatie en op de relatie.

Inzetten op geld

De auteurs besluiten dat geldgebrek in het algemeen wordt beschouwd als een geldig, extern excuus voor sociale afwijzing. Tijdsgebrek is dat niet, tenzij het expliciet om een externe beperking gaat, zoals bijvoorbeeld een buitenlands zakenreis. Ook opmerkelijk is dat, zelfs als je legitiem kunt aanvoeren dat je geen controle hebt over je tijd, het inroepen van financiële beperkingen toch nog steeds een betere keuze is om schade aan je reputatie of de relatie te beperken. En als de uitnodiging voor een gebeurtenis die weken of maanden in de toekomst plaatsvindt, moet je al helemaal niet met tijdsgebrek aan komen dragen: men gaat ervan uit dat we des te meer controle hebben over onze tijd naarmate het tijdstip verder in de toekomst ligt.

exhaustion
Uitputting – het ultieme excuus om een uitnodiging af te wijzen? (Foto: CC BY-SA 2.0 Phyliis Buchanan (Flickr))

Wat doe je echter als geldgebrek absoluut niet geschikt is als excuus, bijvoorbeeld wanneer er nauwelijks kosten zijn verbonden aan de uitnodiging, of wanneer je als uitgenodigde veel rijker bent dan de uitnodiger? Vreemd genoeg vonden de onderzoekers dat zelfs dan geldgebrek als meer betrouwbaar werd gezien. Dat controleaspect weegt echt wel door.

En als je mocht geloven dat noch tijdsgebrek, noch geldgebrek zouden werken, dan hebben de auteurs nog een laatste tip. Beweer dat je geen energie hebt. Iedereen herkent dat en kan er sympathie voor opbrengen.

Zo. Het is niet dat ik geen tijd heb om verder te schrijven, maar ik ben echt uitgeput. Tot volgende week.

Uitgelichte afbeelding: Mona Tootoonchinia (Pixabay)

LEES OOK
Jurgen Masure / 08-08-2023

Economie is een slagveld voor ideeën

Het denken over de economie is bevooroordeeld, ideologisch en biased.
Rijen winkelkarren voor een witte bakstenen muur
Koen Smets / 04-08-2023

Kosten en baten voorbij

Met deontologisch denken begeven we ons soms op glad ijs.
Pil
Frederik Polfliet / 06-05-2023

Hoe filosofen blijven worstelen met het fascisme

Thomas Crombez schetst de filosofische interpretatie van de ideologie die de Tweede Wereldoorlog veroorzaakte.
Mussolini Hitler