In het Vlaams Parlement wordt morgen (6/10), op aanzet van de drie meerderheidspartijen N-VA, CD&V en Open Vld, een voorstel van decreet gestemd dat toelaat dat openbare zorgbedrijven verenigingen en vennootschappen oprichten. Commerciële partners kunnen dan toetreden tot een welzijnsvereniging.
In maart 2020, toen Covid-19 dood en verderf zaaide in de Spaanse ouderenzorg, sloeg Don Rafael op de vlucht. De 89-jarige man verbleef in een onderbemand woonzorgcentrum van Orpea, een van de grote commerciële zorgketens in de EU. Toen hij een van zijn verzorgsters in tranen zag over de stijgende overlijdenscijfers, meende hij buiten meer overlevingskansen te hebben dan binnen.
Zulke horrorverhalen zijn overal in de wereld schering en inslag. The Wall Street Journal deed onderzoek naar de Covid-19-sterftecijfers in een 24-tal landen. Daaruit bleek dat een derde van alle sterfgevallen te betreuren viel in woonzorgcentra. In België, waar vier van de tien woonzorgcentra commercieel uitgebaat worden, ligt het cijfer zelfs hoger dan 50%.
Deze globale cijfers geven onvoldoende aan dat de privatisering van de centra een grote rol heeft gespeeld in het verergeren van de crisis. De Canadese statistieken daarentegen lijsten het aantal overlijdens in de woonzorgcentra op per eigendomstype. De bevindingen zijn opzienbarend. Een analyse van de Canadian Medical Association in Ontario toont aan dat het overlijdenscijfer in de private, commerciële for-profit woonzorgcentra vier keer hoger lag dan dat van de publieke woonzorgcentra.
In Australië moest het leger in augustus 2020 bijspringen in de woonzorgcentra in de staat Victoria, waar meer dan 99% van de sterftegevallen zich voordeden in privaat beheerde instellingen. “Ik zou niet willen dat mijn moeder hier verbleef”, verklaarde de minister-president van de regio.
Zulke gevallen zijn verontrustend, maar niet verrassend. Private zorgconcerns blijven claimen de zorgkwaliteit te verbeteren. Studies uit Taiwan, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, de Verenigde Staten en andere landen tonen echter aan dat for-profit uitbaters “werken met minder personeelsuren per bewoners en slechter scoren op kwaliteitsindicatoren”. Een vergelijkende landenstudie in de British Medical Journal concludeert dat “non-profit woonzorgcentra een hogere zorgkwaliteit leveren dan for-profit woonzorgcentra”.
Voorstanders beweren dat privatisering leidt tot nieuwe investeringen. Ik doe echter al jaren onderzoek naar de praktijken van verschillende private zorguitbaters. De realiteit is dat publieke middelen (subsidies) op een routineuze manier aan de sector en het land worden onttrokken, vaak via offshore belastingparadijzen. Zorgwerkers worden uitgebuit en sommige van de meest kwetsbare burgers van de samenleving worden verwaarloosd in functie van offshore winstbejag.
In Australië deed CICTAR (Center for International Corporate Tax Accountability & Research) een onderzoek naar de belangrijke spelers van de zorgsector. Een ervan moest 157 miljoen dollar aan achterstallige belastingen ophoesten. Een ander concern betaalde slechts 2,4 miljoen dollar belastingen terwijl het ongeveer 62 miljoen dollar aan dividenden uitkeerde. Nog andere spelers kregen het protest van aandeelhouders over zich heen omwille van excessieve verloningen voor het topmanagement. Ons onderzoek onthulde het ene schandaal na het andere en leidde tot een officiële overheidsaudit van de sector. Hieruit blijkt dat (zoals in andere landen) publiek uitgebate ouderenzorg beter presteert dan winstgerichte, commerciële uitbaters.
De eigen ervaringen van België met commerciële voorzieningen lijken aan te geven dat veel van de bovenstaande trends zich al voordoen. Luttele weken voor de uitbraak van Covid-19 in België sloegen zorgwerkers in woonzorgcentra van Orpea – dezelfde Franse multinational die het woonzorgcentrum van Don Rafael uitbaat in Madrid – alarm over de onderbezetting van het personeel en een gebrek aan voorraden. De verscheidene holdingbedrijven van Orpea in Luxemburg zijn een verontrustend teken aan de wand. De creatie van een nog groter speelterrein voor de private zorgmarkt – zoals het privatiseringsdecreet in Vlaanderen vooropstelt – zal er alleen voor zorgen dat bedrijven nog beter in staat zullen zijn publieke rijkdom te extraheren. Met desastreuze gevolgen voor ieder van ons.
In alle opgesomde landen beweerden voorstanders van privatisering dat het helemaal niet zou uitmaken wie juist een woonzorgcentra ging uitbaten. Stringente reguleringen zouden de negatieve impact van het winstmotief verzachten en de kwaliteit verhogen. Maar in ieder van die landen moeten politici van het hele politieke spectrum nu toegeven dat de experimenten met privatisering alleen desastreuze mislukkingen hebben voortgebracht.
De regering van het Verenigd Koninkrijk werkt aan een plan om nieuwe publieke middelen te pompen in een falend ouderenzorgsysteem dat gedomineerd wordt door commerciële bedrijven. Volgens de voormalige minister van Pensioenen heeft de sector veel weg van het typisch Britse kinderspelletje pass-the-parcel, waarbij pakjes aan elkaar doorgegeven worden. Alleen zijn de pakjes in dit geval ouderen die door de ene hedgefund aan de andere worden doorgegeven.
Vlaamse politici zouden een catastrofale fout maken als ze deze buitenlandse ervaringen en trends simpelweg naast zich neerleggen en het licht op groen zetten voor meer privatisering. De zorg – ook in de publieke sector – moet drastisch verbeteren, maar dubbel inzetten op een falende privémodel is niet het antwoord. Extra investeringen in de publieke zorg- en welzijnsvoorzieningen zouden de omstandigheden voor bewoners en werknemers kunnen verbeteren en tegelijkertijd volledig transparant en verantwoordbaar kunnen zijn. Enkel zo kan gegarandeerd worden dat publieke middelen in de sector blijven – en in het land.
Jason Ward is de hoofdonderzoeker van het Center for International Corporate Tax Accountability & Research (CICTAR). Hij is momenteel ook gastprofessor aan de faculteit Bedrijfskunde van de University of Greenwich in het Verenigd Koninkrijk.
